Biblia brzeska (nazwa pochodzi od miejsca wydania; inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora i Biblia pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia) – drugi (po katolickiejBiblii Leopolity) wydany drukiem przekład całości Pisma Świętego na język polski, przetłumaczony przez polskich protestantów w Pińczowie w latach 1559–1563, a wydany w roku 1563 w Brześciu Litewskim[1].
Biblię brzeską – zgodnie z deklaracjami wydawców – uważa się powszechnie za pierwszy polski przekład całej Biblii z języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego. Nie wszyscy się jednak z tym zgadzają i wskazuje się na różne źródła tłumaczenia. W samym tytule Biblii brzeskiej oprócz języków oryginalnych wymieniono też łacinę. Już w pierwszych latach po jej wydaniu zarzucano (robił to m.in. Szymon Budny), że Biblia brzeska jest w rzeczywistości tłumaczeniem albo z łacińskiej Wulgaty, albo z innych przekładów łacińskich, na przykład łacińskiej Biblii Roberta Estienne’a (Stefanusa) (1557) i Nowego Testamentu Teodora Bezy (1556). Wskazuje się też liczne zapożyczenia z francuskich przekładów Pierre’a Olivétana (1546), Jacques’a Lefèvre’a d’Étaples’a (1530) lub francuskiej Biblii Roberta Estienne’a (1553). Księgę Rut przetłumaczono z łacińskiego przekładu Santesa Pagnino z roku 1527 (Veteris et Novi Testamenti nova translatio). Zatem językami oryginalnymi się tylko posiłkowano[2].
Sporne jest również przypisanie przekładu Biblii brzeskiej jednemu wyznaniu. Choć zazwyczaj wiąże się je z kalwińskim Kościołem Reformowanym, to w rzeczywistości jego tłumaczenie przypadło na okres, gdy w obrębie polskiego ruchu reformacyjnego właśnie dokonywał się podział na Zbór Większy (kalwinizm) i Zbór Mniejszy (bracia polscy przezwani „arianami”). Początkowo w skład zespołu tłumaczy wchodzili ważni zwolennicy unitarianizmu (np. Grzegorz Orszak, Franciszek Stankar), poglądy unitariańskie pozostawiły ślad w niektórych miejscach tłumaczenia, choć ostateczny szlif nadali zwolennicy kalwinizmu po usunięciu z zespołu braci polskich. Poza tym, w momencie gdy drukowano Biblię w Brześciu, jej główny fundator Mikołaj Radziwiłł Czarny był już wtedy zwolennikiem unitarianizmu, a Biblia miała służyć zarówno zborom kalwińskim, jak i braciom polskim. Starsze opracowania omawiające polskie przekłady zaliczają Biblię brzeską do tłumaczeń unitariańskich[3], nowsze najczęściej do kalwińskich. Jednak w rzeczywistości do jej powstania przyczyniły się obie grupy.
Comments